KARACİĞER YAĞLANMA ANALİZİ
Karaciğer yağlanması nedir?
Karaciğer, insan vücudunun en büyük iç organıdır ve hayati öneme sahip çok sayıda işlevi yerine getirir. Bu işlevler arasında metabolizmanın düzenlenmesi, besinlerin işlenmesi, toksin ve atıkların vücuttan uzaklaştırılması ve çeşitli proteinlerin, enzimlerin, hormon ve hormon benzeri maddelerin üretimi bulunur. Karaciğer aynı zamanda kanın detoksifikasyonu ve temizlenmesi, ilaçların metabolize edilmesi ve vücudun enerji dengesinin korunmasında da rol oynar. Karaciğerin sağlığı, genel sağlık için temel bir göstergedir. Bu nedenle, karaciğer sağlığının korunması, sağlıklı bir yaşam sürdürmek için kritik önem taşır.
Karaciğer yağlanması, karaciğer hücrelerinde anormal bir şekilde yağ birikimi olması durumudur. Önceleri basit yağlanma olarak adlandırılan, çok önemli belirtiler vermeyen ve karaciğer test bozukluğu yapmayan karaciğer yağlanması ilerlerse karaciğer hasarına ve fibrozise neden olabilir. Fibrozis karaciğer hücreleri yerine fibrotik işlevsiz doku gelişmesi anlamına gelir. Fibrozisin ileri evreleri karaciğerin kan akışını ve metabolik işlevlerini ciddi şekilde etkileyebilir ve sonunda siroz olarak bilinen daha ciddi bir duruma ilerleyebilir.
Karaciğer yağlanması neden olur?
Karaciğer yağlanması genellikle alkol tüketimi, obezite, hareketsiz yaşam, yüksek oranda yağlı beslenme, insülin direnci ve şeker hastalığı gibi faktörlerle ilişkilidir. Bunun yanında hiperlipidemi, depo hastalıkları gibi sistemik hastalıklarla, viral hepatit ve kullanılan bazı ilaçlarla da ilişkili olabilir. Ayrıca karaciğer yağlanmasında genetik yatkınlık da söz konusu olabilmektedir; ailede yağlı karaciğer hastalığı öyküsü olanlarda risk daha yüksek olabilir.
Karaciğer yağlanması ne sıklıkta görülür?
Mevcut araştırmalara göre, karaciğer yağlanması dünyada yaklaşık %25 civarındadır. Bu oran, farklı ülkeler ve bölgeler arasında değişiklik göstermekle birlikte, genel bir ortalama olarak kabul edilebilir. Bu da bize karaciğer yağlanmasının dünya genelinde yaygın bir sağlık sorunu olduğunu göstermektedir.
Karaciğer yağlanmasının belirtileri nelerdir?
Karaciğer yağlanması özellikle erken dönemlerinde genellikle belirti vermez. Ancak ilerleyen durumlarda veya karaciğer yağlanmasının ciddi komplikasyonlara yol açtığı durumlarda belirtiler ortaya çıkabilir. Genel halsizlik ve yorgunluk, karaciğer bölgesinde yani karnın sağ üst kesiminde hassasiyet ve dolgunluk hissi, iştahsızlık, kilo kaybı, kolay morarma ve kanama, kaşıntı ve sarılığa kadar giden pek çok belirtisi olabilir. Ancak bu belirtilerin hiçbiri karaciğer yağlanmasına ve ilerlemesine özgü değildir ve diğer birçok sağlık sorunu ile de ilişkili olabilirler. Bu yüzden, bu tür belirtiler varsa, kesin tanı için tıbbi değerlendirme ve gerekli testlerin yapılması gereklidir.
Karaciğer yağlanması nasıl tespit edilir?
Karaciğer yağlanması, sıklıkla hiçbir belirti vermeyen bir durumdur ve genellikle rutin kan testleri sırasında ya da başka nedenlerle yapılan karın ultrasonu veya başka görüntüleme testleri sırasında tesadüfen tespit edilir. Ancak ilerleyen durumlarda karaciğer yağlanması, karaciğer iltihabına, siroza, karaciğer yetmezliğine ve bunlarla ilgili şikayetlere yol açabilir. Karaciğer yağlanmasından şüphelenilen durumlarda genellikle ilk basamak olarak karaciğer fonksiyon testlerinin değerlendirildiği bir kan testi ve ultrason incelemesi yapılır.
Karaciğer yağlanmasının tanısında hangi yöntemler kullanılır?
Karaciğer biyopsisi, karaciğer yağlanmasının tanı ve değerlendirilmesinde altın standarttır. Ancak bu işlemin girişimsel bir işlem oluşu, kanama başta olmak üzere komplikasyon riski yaratır ve her hastanın tanısı için uygun bir yöntem değildir. Seçili vakalarda kullanımı tercih edilir.
Yakın zamanlarda, bir manyetik rezonans (MR) görüntüleme yöntemi olan MR proton yoğunluğu yağ fraksiyonu (PDFF), girişimsel olmayan bir referans standardı olarak kabul edildi. Ancak bu incelemeye sınırlı erişim ve yüksek maliyet, özellikle düzenli takip muayeneleri açısından yaygın kullanımı engellemektedir.
Ultrason, girişimsel olmayan bir yöntem olması nedeniyle karaciğer yağlanmasının tespiti için yaygın olarak kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Karaciğerin yağ oranını değerlendirmek amacıyla karın bölgesine uygulanan ses dalgalarıyla yapılan bir taramadır. Ultrason ile karaciğerdeki yağ birikimi ve yağlanmanın seviyesi değerlendirilir. Ultrasonografide yağlanma, hücre içi yağ birikiminin ses dalgalarını yansıtma özelliği sebebiyle karaciğerde beyazlaşma olarak görülür. Beyazlaşmanın derecesine ve eşlik eden diğer bazı ultrason bulgularına göre yağlanma hafif, orta ve belirgin olmak üzere üç gruba ayrılır ve raporlanır. Ayrıca yağlanmanın yanında ultrasonografi sırasında, karaciğerin büyüklüğü, iç yapısı, kitle olup olmadığı ve damarları da incelenir. Karaciğer yağlanması teşhis edildikten sonra da ultrason, tedavi sürecinin takibi amacıyla kullanılabilir.
Karaciğer yağlanmasının tespitinde ultrason objektif bir inceleme midir?
Ultrason ile karaciğer yağlanmasının değerlendirilmesi niceliksel ve objektif değildir. Karaciğer dokusunun parlaklığı veya beyazlığı, kullanılan görüntüleme parametrelerine veya muayeneyi yapan radyoloğun tekniğine bağlı olarak değişebilmektedir. Radyologlar arası uyum ve tekrarlanabilirliği orta düzeydedir. Ayrıca yapılan çalışmalarda ultrasonun yağlı karaciğeri saptamadaki duyarlılığı %60-94, özgüllüğü ise %66-95 olarak bildirilmiştir. Ultrasonun x-ışını gibi zararlı ışınları içermemesi, kolay erişilebilir ve istenildiği kadar tekrar edilebilir oluşu en önemli avantajlarıdır. Ve günümüzde halen karaciğer yağlanması tanı ve takibinde en sık kullanılan görüntüleme yöntemidir. Ancak az önce sıralanan nedenler, karaciğer yağlanması olan hastalarda yağlanmanın derecelendirilmesi için objektif ultrason ölçüm yöntemlerinin araştırılmasına neden olmuştur.
Karaciğer yağlanmasının tespitinde ultrasonografik yeni teknolojiler ve karaciğer yağlanma analizi
Standart ultrason görüntülemesi ile yapılan karaciğer yağlanması sınıflamasının dezavantajları olması nedeniyle karaciğer yağlanmasını objektif, niceliksel ve sayısal olarak ölçen ve derecelendiren yeni ultrason teknolojileri geliştirildi. UGAP (Ultrasound-Guided Attenuation Parameter (UGAP) Liver Steatosis Grading ® - Ultrason Kılavuzluğunda Zayıflatma Parametresi Karaciğer Steatoz Sınıflandırması) bunlardan biri olup karaciğer yağlanmasını, kantitatif bir ses zayıflama parametresini ölçerek belirler. Karaciğer biyopsisiyle iyi korelasyon gösteren, yeni, girişimsel olmayan ve kolay uygulanabilir bir yöntemdir. Yağlı karaciğer hastalığında, yağlanmanın saptanması ve derecelendirilmesinde UGAP'ın yüksek tanısal doğruluğa sahip olduğu gösterilmiştir. Ayrıca UGAP ile karaciğer yağlanmasının değerlendirilmesinde radyologlar arası uyumun ve tekrarlanabilirliğin mükemmel olduğu bildirilmiştir. Niceliksel ve objektif bir inceleme olduğundan tedavi sürecinin takibi amacıyla da güvenle kullanılabilir.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü ve analizinin klasik karaciğer ultrasonundan farkı nedir, nasıl bir cihazla yapılır?
Karaciğer yağlanmasının sayısal olarak ölçülmesi ve analizi standart karaciğer ultrasonuna eklenen bir incelemedir. Özel yazılım ve donanıma sahip ileri teknolojiye sahip ultrason cihazları ile yapılır. Standart ultrason incelemesi sırasında, ekrandaki uygun karaciğer görüntüsünün üzerinde bir yazılım çalıştırılarak uygulanır.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü ve analizi nasıl yapılır?
Öncelikle her karın ultrasonunda yapıldığı şekilde, hasta sırtüstü yatar ve karın bölgesi açıkta bırakılır. Bölgeye ultrason jeli sürülür. Bu jel, probun ciltle olan temasını iyileştirir ve ultrason dalgalarının daha iyi iletilmesini sağlar. Prop, jel uygulanan bölge üzerinde nazikçe gezdirilir. Öncelikle karaciğerin boyutu, kenarları, iç yapısı, kitle olup olmadığı, damarları, safra yolları ve safra kesesi standart gri skala ultrason ile değerlendirilir. Ayrıca karaciğer yağlanması geleneksel ultrason kriterleri ile değerlendirilir ve not edilir. Ardından özel bir yazılım kullanılır. Karaciğerin ultrason görüntüsü üzerine açılan renkli bir pencere üzerinden hasta nefesini tutarken birkaç saniyelik kayıt alınır. Hastanın nefesini bırakması ve rahat nefes alıp vermesi istenir. Bu esnada kaydedilen görüntüler üzerinde uygun alanlardan yaklaşık 12 adet ölçüm yapılır. Bu ölçümlerden karaciğer yağlanmasının derecesi belirlenir.
Ayrıca bu incelemeye karaciğerin sertliğini ve hasar derecesini değerlendirebilmemize yarayan elastografi incelemesi de eklenebilir.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü ve analizi ne kadar sürer?
Karaciğer yağlanmasının sayısal olarak ölçülmesi ve analizi standart ultrason incelemesine ek olarak gerçekleştirilir ve süreyi yaklaşık 10-15 dakika uzatır. Bu süre hastanın uyumu ve nefesini tutabilmesi gibi faktörlere bağlı olduğu gibi incelenen bölgenin karmaşıklığına ve gerekli görüntü kalitesine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü ve analizi ağrılı bir inceleme midir?
İşlem geleneksel ultrason ile başlar ve bu analizin eklenmesi hastanın herhangi bir ek rahatsızlık hissetmesine yol açmaz. Her ultrason incelemesinde olduğu gibi inceleme esnasında probun hafif basısı hissedilebilir, ancak bu genellikle rahatsızlık verici değildir. Bu inceleme sırasında herhangi bir iğne veya kesici alet kullanımı gerekmez. Eğer işlem öncesinde herhangi bir endişe veya sorunuz varsa, radyoloji doktorunuzla konuşabilirsiniz.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü ve analizinde radyasyon maruziyeti olur mu?
Bu inceleme, ultrason temelli olduğundan ses dalgaları kullanılır ve radyasyon maruziyeti söz konusu değildir.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümü için ek bir hazırlık gerekir mi?
Karın ultrasonu incelemelerinde genellikle hastanın 6-8 saat aç olması istenir. Standart karaciğer ultrasonuna eklenen bu ölçüm ve analiz için, açlık dışında ek bir hazırlık yapılmasına gerek yoktur.
Ultrason ile karaciğer yağlanma ölçümünün raporu farklı mıdır?
Rutin ultrason incelemesi raporuna, karaciğer yağlanması ile ilgili yapılan ölçümler ve analizi yazılmaktadır. Bu nedenle rapor, standart rapora göre daha uzun ve ayrıntılı olmaktadır. Ayrıca istenirse yapılan ölçümler ve analiz ayrı bir rapor olarak da düzenlenebilir.
Ultrason ile yapılan karaciğer yağlanma ölçümü ve analizi ile karaciğer yağlanması takip edilebilir mi?
Karaciğer yağlanmasının sayısal olarak ölçülmesi takiplerde de daha objektif değerlendirmeye olanak sağlar. Bu inceleme ile karaciğer yağlanmasındaki artış ya da azalma sayısal olarak gösterilebilmektedir. Bu şekilde karşılaştırma da objektif olarak yapılabilmektedir.
Standart incelemeye eklenen bu ölçümlerin herhangi bir zararı var mıdır?
Ultrason incelemeleri sırasında yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır. Karaciğer yağlanmasının sayısal olarak ölçülmesi ve analizi de ultrasonografik bir teknoloji olup radyasyon maruziyeti söz konusu değildir. Hastaya herhangi bir zararı ya da yan etkisi bulunmamaktadır. Cildi kesme veya vücuda herhangi bir alet sokmak gerekmediğinden enfeksiyon riski yoktur. İşlem sırasında ultrason incelemesine ek bir rahatsızlık hissi oluşmaz. İşlem sonrası hastalar günlük rutin aktivitelerine hemen dönebilir.
Her ultrason incelemesinde olduğu gibi bu incelemede de jel kullanılır. Çok nadir de olsa bu jele karşı alerjik reaksiyon gelişebilir. Ultrason jeli gibi maddelere karşı bilinen bir alerjiniz varsa, bu durumu işlem öncesinde doktorunuz ile paylaşmanız gerekir.
Ultrason ile yapılan karaciğer yağlanma ölçümü ve analizi yapıldıktan sonra öneriler nelerdir?
Bu incelemeden sonra sadece kullanılan jelin temizlenmesi gerekir. Bunun dışında özel bir bakım gerekmez. Hastalar günlük rutin aktivitelerine hemen geri dönebilirler.
Sonuçların ne anlama geldiğinin, bunun tedavi planına nasıl etki edebileceğinin anlaşılması, eğer ek testler veya takip önerilirse buna uyulması önemlidir. Eğer sonuçlar karaciğer sağlığı ilgili problemlere işaret ediyorsa, diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri veya çeşitli ilaçlar önerilebilir. Bu bilgilerin, ileride başka doktorlarla da paylaşılması gerekebilir. Bu nedenle sonuçların bir kopyasının alınması ve muhafaza edilmesi önerilir.
DOKTORUNUZA SORUN